ලේ දන් දෙනවා කියන්නේ මහත් පින්කමක් බව ඔබ දන්නවා. මිනිසුන්ගේ ලේ දන්දීම හැරුණහම මිනිසුන්ගේ ජීවිත බේරා ගන්නට විවිධ බේත් හේත් අත්හදා බලන්නට ලේ දන් දෙන අපූරු සත්ත්වයෙක් මේ මිහිපිට ජීවත් වෙනවා. ඉතින් මිනිස් ජීවිත මිලියන ගණනක් බේරා ගත්තු මේ අපූරු සත්ත්වයාට තමයි ලෝකයේ මිලෙන් අධිකම ලේ වර්ගය හිමිවෙන්නෙත්. මිනිසුන් ජීවත් කරන්නට ලේ දෙන මේ සතුන්ට ඇතැම් අවස්ථාවල මරණය පවා හිමිවෙනවා. මොකද ඒ සතුන්ගෙන් බලෙන් රුධිරය ලබා ගන්නා නිසා.ඉතින් මේ රුධිරය ලීටර් එකක් රුපියල් ලක්ෂ 30 ක් පමණ වෙනවා. Horseshoe Crab කකුළුවා තමයි ඒ අපූරු සත්ත්වයා.ඒ වගේම අශ්ව ලාඩම් කකුළුවා නමිනුත් හඳුන්වන්නේ ද ඒ කකුළුවාමයි. අද වෙද්දි Horseshoe Crab ගේ රුධිරය ගැලුමක් ඇමරිකානු ඩොලර් 60 0000ක් වෙනවා.
මේ සත්ත්වයා මීට අවුරුදු මිලියන 445 ක සිටම එනම් ඩයිනෝසිරස් කරළියට එන්නට පෙර සිටම පෘථිවියේ වාසය කරන අපූරු සත්ත්වයෙක්. ජීවමාන පොසිල ලෙස ජීවත් වන සත්ත්වයෙක් ලෙසට පිළිගනු ලබන මේ කකුළුවා වසර මිලියන ගණනක් තිස්සේ විවිධ පාරිසරික තත්ත්වයන් හා අර්බුද හමුවේ ජීවිතය ගලවා ගෙන අද දක්වාම ජීවත් වෙන්නට වාසනාව හිමිකර ගෙන සිටින කොට්ඨාසයක්.
මේ කකුළුවාගේ ශරීරය කවචයකින් ආවරණය වි පවතින අතර ඉදිරිපස කවචය “ප්‍රෝසෝමා ” ලෙසත් පසුපස කවචය ‘ඔපිස්තොසෝමා ’ ලෙසත් නම් කර තිබෙනවා. ආලෝකයට සංවේදී සත්ත්වයෙක් වන මොවුන්ගේ තියුණු වලිගය රළ පහරකින් පෙරළී ගියොත් නැවත පෙර පිහිටුමට පැමිණීමට උපකාරී වෙනවා.ඉතාමත් අහිංසක සහ සංවේදී සත්ත්ව කොට්ඨාසයක් ලෙසටයි ඔවුන්ව හඳුන්වනු ලබන්නේ.
කරදියේ වාසය කරන ආත්‍රපෝඩාවෙක් වන මේ සත්ත්වයා බහුල වශයෙන් උතුරු අත්ලන්තික් සාගර කලාපයේ වාසය කරන අතර ඒ හැරුණාම ඉන්දියන් සාගරයේත්, ආසියානු කලාපයට යාබද පැසිෆික් සාගර කලාපයේත් ඔවුන් වාසය කරනු ලබනවා. මේ කකුළුවන් විශේෂ හතරක් අනාවරණය කරගෙන තිබෙන අතර එයින් Limulus polyphemus යන විශේෂය පමණක් අත්ලන්තික් සාගර කලාපයේ වාසය කළත් අනෙක් විශේෂයන් තුන අග්නිදිග ආසියාවේ වාසය කරනු ලබනවා.ඉතින් මුහුදේ ජීවත් වෙන මේ කකුළුවාගේ රුධිරයේ ඇති බැක්ටීරියා නාශක හැකියාව නිසා ඔහු අනික් සත්ත්වයන්ට වඩා ගොඩක් විශේෂයි.
සාමාන්‍යයයෙන් බොහොමයක් සතුන්ගේ රුධිරය රතු පැහැයක් ගත්තත් මේ කකුළුවාගේ රුධිරය දීප්තිමත් නිල් පැහැයක් ගනු ලබනවා. එයට හේතුව ලෙස සොයාගෙන තියෙන්නේ Hemocyanin නම් තඹ අඩංගු රසායනික සංයෝගය ඒ රුධිරයේ අඩංගු වන නිසා.රුධිරයේ හිමොසයිනින් හමුවෙන්නේ මොලුස්කාවන්ගේ සහ ආත්‍රපෝඩාවන්ගේ පමණයි.
රතු රුධිරානුවල අඩංගු විෂබීජවලට එරෙහිව සටන් කරන්නේ සුදු රුධිරානු. නමුත් මේ කකුළුවාගේ විශබීජවලට එරෙහිව නිල්පැහැ රුධිරයේ amoebocytes නම් විශබීජනාශක සෛල විශේෂයක් තමයි පවතින්නේ .මේ ඇමිබෝසයිට කියන සචල සෛල වර්ගයෙන් නිකුත් කරන කොවැගුලෝජන් කියන රසායනිකයක් නිසා බැක්ටීරියා දිලීර වැනි ව්‍යාධිජනකයන් කැටිකර අල්වාගෙන දේහය තුළ පැතිරීම වළක්වනු ලබනවා.
ඉතින් මේ කකුළුවාගේ රුධිරයේ ඇති විශේෂිත රසායනිකය නිසා මිනිස් සිරුර ආක්‍රමණය කරන විෂබීජ බැක්ටීරීයාවලට එරෙහිව සටන් කිරීමේ සුවිශේෂී හැකියාවක් පවතින බව 1956 දී පමණ ෆ්‍රෙඩ් බැන්ක් විසින් අනාවරණය කරගනු ලැබුවා. එතැන් පටන් අශ්ව ලාඩම් කකුළුවාගේ රුධිරය වෛද්‍ය පරීක්ෂණ කරන රසායනාගාරවලට නැතුවම බැරිවුණා.
ඉතින් මේ රුධිරයේ ඇති මේ සුවිශේෂී ගුණාංගය නිසාම නිල් පැහැ රුධිරයෙන් නිස්සාරණය කරන amoebocytes සෛල එන්නත් සහ බෙහෙත් වර්ග අත්හදා බැලීම සඳහා භාවිතා කරනු ලබනවා.විශේෂයෙන්ම සරම්ප ඇතුළු සියලුම ආකාරයේ බැක්ටීරියා මගින් වැළඳෙන රෝගවලින් ආරක්ෂාවීමට අවශ්‍ය එන්නත් නිශ්පාදනයට මේ Horseshoe Crab කකුළුවාගේ නිල් පැහැ රුධිරය භාවිතා කරනු ලබනවා.ඒ වගේම එන්නත් කිරීම හැරුණු විට ශල්‍ය කර්මයක් සිදු කරගෙන ඇති ඕනෑම කෙනෙකුට මේ කකුළුවාගේ අපූරු රුධිරයෙන් ප්‍රතිලාභ සැලසෙනවා.
ඉතින් මේ අශ්ව ලාඩම් කකුළුවන් මැයි සහ ජුනි මාසවල බිත්තර දැමීම සඳහා මුහුදු වෙරළට පැමිණෙන අවස්ථාවේ දී විශේෂයෙන්ම සකස් කරන ලද වෛද්‍ය පර්යේෂණාගාරවලට අරගෙන ගිහින් ඔවුන්ගෙන් රුධිරය ලබා ගන්නට පටන් ගන්නවා. මොවුන්ගේ බිත්තර උතුරට සංක්‍රමණය වන මුහුදු පක්ෂීන්ගේ ප්‍රධාන ආහාරයක් බවටත් පත්ව තියෙනවා.මේ කකුළුවාගේ රුධිරය 30% ක් ලබා ගත් පසුව නැවත නිරුපද්‍රිතව ඔවුන්ව මුහුදට මුදාහරිනු ලබනවා.ඉතින් අශ්ව ලාඩම් කකුළුවාට තමන්ගේ නැතිවුණු රුධිර ප්‍රමාණය සතියක් පමණ ඇතුළත නැවත වර්ධනය කර ගැනීමේ හැකියාවක් ද පවතිනවා.
දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ මේ අශ්ව ලාඩම් කකුළුවන් මිනිසා වෙනුවෙන් නිහඬ සේවයක් සිදු කරමින් සිටිනවා. නමුත් අද වෙද්දි මේ සත්ත්වයාගේ රුධිරය අධික මිල ගණන්වලට අලෙවි වෙන්නේ වාණිජමය පරමාර්ථයන් ප්‍රමුඛ කොටගෙනයි. මේ තත්ත්වයන් නිසාවෙන් අද වෙද්දි හෝර්ස් ශූ කකුළුවන් ප්‍රමාණය ඉතාමත් අඩුවෙමින් පවතිනවා. මේ කකුළුවාගේ ප්‍රධාන වාසස්ථානය වන ඇමරිකාවේ ඩෙලවෙයා බොක්ක ආශ්‍රිතව 1990 දී කකුළුවන් මිලියන 1.24 ක් වාර්තා වුණත් 2002 වෙද්දි ඒ සංඛ්‍යාව 333 500 දක්වා අඩුව තිබුණා. 2019 වසරේ දී නැවත කරන ලද සමීක්ෂණයකට අනුව 335 211 ක් ලෙස වාර්තා වුණා. ඉතින් වානිජමය අරමුණු නිසාවෙන් අද වෙද්දි මේ සත්ත්වයාගේ ජිවිතයට විශාල බලපෑමක් එල්ල වී තිබෙනවා.
කොහොමවුණත් වෛද්‍ය කටයුතු සඳහා වාර්ෂිකව දහස් ගණනක් කකුළුවන්ගේ රුධිරය සැලසුමකින් තොරව ලබා ගැනීමට යාමේදී ඔවුන් ඉතාමත් අවාසනාවන්ත විදියට මරණයට පත්වීම සිදුවෙනවා. විශේෂයෙන්ම ඖෂධ සමාගම් පමණ ඉක්මවා මේ කකුළුවන් එකතු කිරීමේ ප්‍රවණතාවයක් දකින්නට පුළුවන්. අශ්ව ලාඩම් කකුළුවන් ගෙනවිත් අධික ලෙස රුධිරය ලබා ගැනීමේ දී විවිධ සංකූලතා හේතුවෙන් ද පරීක්ෂණාගාර තුළම සමහර කකුළුවන් මරණයට පත්වෙනවා. නැතහොත් මුහුදට දැමූ පසුව මිය යනවා.
ඒ වගේම ප්‍රවාහනයේ දී වගේම හැසිරවීමේදීත් සිදුවන වැරදි නිසා රසායනාගාරවලින් පිටත මියයන කකුළුවන් ද සිටින අතර ඇතැම් විට ධීවර කටයුතු නිසාත් මරණයට පත්වෙන්නට මේ කකුළුවන්ට සිදු වෙනවා. මේ කකුළුවන්ගේ බිත්තර මුහුදු පක්ෂීන්ගේ ප්‍රධාන ආහාරය බවට පත්වීමෙන් ස්වාභාවිකවම මේ කකුළුවන් ගහණය පාලනය වීමකට ලක්වෙනවා.
මේ තත්ත්වයන් නිසා රුධිරය එකතු කරන බලවතුන් විසින් Horseshoe crab රැක ගැනීමට යම් යම් ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කරනු දකින්නට හැකියි. ඒ වගේම අත්ලාන්තික් සමුද්‍රීය ධීවර කොමිසන් සභාව මේ කකුළුවන් රැස් කිරීම් නියාමනය කිරීමට සැලසුම් සකස් කර තිබීමත් කකුළුවන් බිත්තර දමන ස්ථාන ලේඛනගත කිරීම ආරම්භ වීමත් නිසා ඒ සත්ත්වයන් යම්තාක් දුරට හෝ ආරක්ශා කෙරෙන බව පැහැදිලි. වසර මිලියන ගණනාවකට ඉහත සිට නොනැසී ජීවත් වෙන වටිනා මෙහෙයක් කරන මේ කකුළුවන් ආරක්ශා කිරීමට පරිසරවේදීන් දරන පරිශ්‍රමය පැසසිය යුත්තක්.
උපුටා ගැනීම: VOICE Official Lanka Post Blog